Wat zijn de honderd belangrijkste Nederlandse en Vlaamse kunstwerken van voor 1750? Museumconservatoren wereldwijd geven een voorzet. Ook u en N-VA-Kamerfractieleider Peter De Roover hebben een stem in de samenstelling van de canon.
Conservatoren selecteren honderd belangrijkste Nederlandse en Vlaamse kunstwerken van voor 1750
"Alles van Peter Paul Rubens moet eigenlijk in de canon", zegt Véronique Van de Kerckhof. Als directeur van het Rubenianum in Antwerpen mag ze dan wel licht bevooroordeeld zijn, haar opmerking toont hoe lastig het is. Want wat zijn de belangrijkste kunstwerken uit Vlaanderen en Nederland van voor 1750? Bij Codart, een internationaal netwerk van bijna 700 museumconservatoren van oude Nederlandse en Vlaamse kunst, proberen ze die oefening te maken.
De conservatoren, afkomstig uit 300 musea in ruim 40 landen, hebben een eerste selectie gemaakt. Daarin vinden we klassiekers terug zoals Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw van de Nederlandse schilder Jan van Eyck en het drieluik Kruisoprichting van Rubens. De selectie deed meteen stof opwaaien. Zo vroeg de Nederlandse krant Trouw zich af waarom Meisje met de parel van Johannes Vermeer de top honderd niet haalt. Andere werken van Vermeer zoals Het melkmeisje en Gezicht op Delft halen die wel.
Bij de organisatie zijn ze niet ontevreden dat de lijst het begin is van een debat. "Dat is een deel van de reden dat we zo'n lijst hebben gemaakt", zegt de Nederlandse organisatie. "Zo'n lijst bestond nog niet. Wij hopen dat de conservatoren in ons netwerk zo op een andere manier naar de oude meesters kijken."
Omdat over smaak altijd te twisten valt, probeert Codart de discussie open te trekken. Zo kan het publiek sinds deze week de taak van conservatoren overnemen en bepalen welke kunstenaars zeker in de canon vertegenwoordigd moeten zijn. Als u een selectie maakt, moet u enkele regels in het achterhoofd houden. Zo stelde Codart een limiet op: per kunstenaar en kunstvorm mogen maximaal twee werken in de definitieve lijst komen. Met andere woorden: een lijst die uit alleen bestaat uit werken van Rubens kan niet. En als de lezers van Trouw plots allemaal voor Meisje met de parel stemmen, dan valt een ander schilderij van Vermeer af.
Opvallend is wel dat Codart voor één schilder een uitzondering maakte. Rembrandt staat momenteel op de lijst met drie schilderijen (De Nachtwacht, Het Joodse Bruidje en Zelfportret met twee cirkels). Volgens Friso Lammertse, voorzitter van de commissie die de stemming coördineert en conservator oude kunst bij Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam, is daar heftig over gediscussieerd. Lammertse verklaart in Trouw dat voor Rembrandt dezelfde regels moeten gelden. Hij geeft ook meteen aan welk werk hij zou offeren. "De Nachtwacht is tot zijn meesterwerk verklaard, maar is het ook zijn allermooiste en allerbelangrijkste schilderij?" Het publiek zal beslissen of Lammertses idee gevolgd wordt of niet. Nog tot 8 december kan iedereen zijn favorieten doorgeven via canon.codart.nl.
Ben Van Beneden, directeur van het Rubenshuis en lid van Codart, heeft zijn keuze niet doorgegeven. "Ik vergelijk het initiatief met de Klara Top 100. Het is leuk maar niet relevant." Van Beneden zou niet weten hoe je aan zo'n selectie begint. "Op basis van welke criteria selecteer je? Zeldzaamheid, kunsthistorisch belang, picturale kwaliteit of esthetisch genoegen? Zo mag Rubens' Kruisoprichting niet ontbreken, maar deze triptiek is niet mijn favoriete Rubens. Wat mij betreft horen in de top honderd minstens 50 werken van Rubens en Van Dyck. Het wordt dus lastig."
"Zulke lijstjes hebben ook een mogelijk nadeel", voegt Véronique Van de Kerckhof toe. "Als je kunstwerken zichtbaarder maakt, bestaat het gevaar dat je andere werken onzichtbaar maakt." Zo vond de directeur van het Rubenianum dat de Vlaamse schilders ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van hun Nederlandse collega's. "De Vlaamse artistieke productie was even invloedrijk en wijdverspreid als de Nederlandse, alleen zijn hebben zij meer mondiale appreciatie kunnen genereren." Van de Kerckhof selecteerde zelf De kunstkamer van Cornelis van der Geest door Willem van Haecht. "Dat is een absoluut topstuk waarin je dat typisch Antwerps genre herkent."
Niet iedereen is even blij met het initiatief. Zo vindt Joost Vander Auwera, curator van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten, de lijst 'verschrikkelijke flauwekul'. "Zo'n canon is nooit neutraal, het is altijd het resultaat van ideologische en politieke spanningen." Als overheden het belangrijk vinden dat mensen hun oude meesters kennen, kunnen we volgens Vander Auwera beter jonge mensen op vroege leeftijd laten kennismaken met musea. "Het is niet omdat je dit lijstje vanbuiten zou leren, dat je de kunst kent. Het is veel genuanceerder dan dat. We moeten ophouden met kunst te instrumentaliseren."
Bij Codart benadrukken ze dat in de lijst helemaal geen waarheid schuilt. We moeten volgens hen de lijst lezen als een experiment waarbij conservatoren de kans krijgen te leren welke kunst mensen het meest waarderen.
Bron: De Morgen door Freek Evers
Meer informatie via https://canon.codart.nl/